Nie żyje profesor Maria Janion, historyk literatury, znawczyni romantyzmu. Wieloletnia wykładowczyni Uniwersytetu Gdańskiego

Nie żyje Maria Janion - historyk literatury, krytyk literacki, znawczyni polskiego i europejskiego romantyzmu, profesor Instytutu Badań Literackich PAN, członkini Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego.

Była autorką ponad dwudziestu książek o wielkim znaczeniu dla refleksji o polskiej tożsamości, a także kilkuset studiów, artykułów, szkiców i recenzji. Krytyczka polskich mitów narodowych, polskiego kultu wojny, żołnierza, bohaterstwa, militarnych zrywów, martyrologii. Feministka, krytyczka rasizmu, antysemityzmu, homofobii i mizoginii.

W czasie II wojny światowej działaczka podziemnego Związku Harcerstwa Polskiego. Od lat 70. działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Współzałożycielka niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych. W okresie sierpnia 1980 syngatariuszka listu 64 intelektualistek i intelektualistów popierającego strajki, apelującego o działania „bez rozlewu krwi”. W 1981 prelegentka na Kongresie Kultury Polskiej, którego obrady przerwało wprowadzenie stanu wojennego. W 1982 w ramach represji politycznych zwolniona z Uniwersytetu Gdańskiego (przywrócona w 1983).

Pożegnanie Marii Janion, które ukazało się na stronach Uniwersytetu Gdańskiego:

Z głębokim żalem przyjęliśmy wiadomość, że 23 sierpnia 2020 r. zmarła Profesor Maria Janion, Wybitna Humanistka, Autorytet, Artystka Uniwersytetu, Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Gdańskiego:

„za stworzenie nowej wizji humanistyki, za znakomite dzieła o romantyzmie, które kształtują polską wyobraźnię zbiorową, za wybitny wkład w rozwój gdańskiego środowiska naukowego” (1994).

Profesor Maria Janion była twórczynią gdańskiej szkoły badań literackich, do której należą m.in. profesorowie: Stefan Chwin, Zbigniew Majchrowski, Stanisław Rosiek, Józef Bachórz, Małgorzata Książek-Czermińska, Izabela Morska, Kwiryna Ziemba.

Z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Gdańsku związana od 1957 roku, a z Uniwersytetem Gdańskim, gdzie rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Polskiej, od początku jego powstania w 1970 roku.

Rezultatem jej pracy z młodymi gdańskimi naukowcami w latach 80., dziś wybitnymi profesorami naszej uczelni: Stefanem Chwinem, Stanisławem Rośkiem i Zbigniewem Majchrowskim, była seria Transgresje, której kolejne tomy, opatrzone tytułami: „Galernicy wrażliwości”, „Odmieńcy”, „Osoby”, „Maski”, „Dzieci”, wyznaczały nowatorskie sposoby uprawiania historii literatury.

Profesor Maria Janion była tytanem pracy, autorką kilkuset rozpraw i książek naukowych, wyznaczających metodologie i trendy w polskiej humanistyce oraz opiniotwórczych i ważnych społecznie. Jej rozprawa „Romantyzm, rewolucja, marksizm” z 1972 roku nosi podtytuł „Colloquia gdańskie” i jest dedykowana „Uniwersytetowi Gdańskiemu w pierwszym roku jego istnienia”.

Dziś, w roku jubileuszowym 50-lecia Uniwersytetu Gdańskiego, składamy Jej najwyższy hołd.

Cześć Jej pamięci oddają Rektor, Senat i społeczność akademicka Uniwersytetu Gdańskiego.

Najważniejsze książki profesor Marii Janion:

• Zygmunt Krasiński, debiut i dojrzałość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962.
• Romantyzm. Studia o ideach i stylu, PIW, Warszawa 1969.
• Romantyzm, rewolucja, marksizm. Colloquia gdańskie, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972.
• Humanistyka: Poznanie i terapia, PIW, Warszawa 1974, wznowienie: 1982.
• Gorączka romantyczna, PIW, Warszawa 1975, wznowienie: słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007.
• Odnawianie znaczeń, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980 .
• Wobec zła, Verba, Chotomów 1989.
• Życie pośmiertne Konrada Wallenroda, PIW, Warszawa 1990.
• Kuźnia natury, Gdańsk 1994.
• Kobiety i duch inności, Sic!, Warszawa 1996.
• Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś, Sic!, Warszawa 1996.
• Płacz generała. Eseje o wojnie, Sic!, Warszawa 1998.
• Purpurowy płaszcz Mickiewicza. Studium z historii poezji i mentalności, słowo/obraz terytoria, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2001.
• Żyjąc tracimy życie: niepokojące tematy egzystencji, W.A.B., Warszawa 2001.
• Wampir: biografia symboliczna, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2002.
• Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
• Bohater, spisek, śmierć: wykłady żydowskie, W.A.B., 2009.

Cytaty z Marii Janion:

"Niesamowita Słowiańszczyzna":

Może, postępując za niektórymi romantykami, należy przypuścić, że wiele plemion słowiańskich zostało drogą podboju „źle ochrzczonych” i oderwanych siłą od swej dawnej kultury. W tym trzeba szukać ważnych przyczyn jakiegoś pęknięcia, jakiegoś poniżenia, jakiejś ułomności odczuwanej przez wieki.

Romantycy mieli świadomość, że w przeszłości wydarzyła się jakaś katastrofa, która eksplodowała frenetycznymi obrazami grozy i zniszczenia. Niesamowita Słowiańszczyzna – obca i bliska zarazem – jest znakiem rozdarcia, stłumioną nieświadomością, stroną macierzystą, rodzimą, nie-łacińską. Wyparta Słowiańszczyzna mogła się pojawić pod postacią tajnego, ukrytego przed panem i księdzem obrzędu obcowania ludu z umarłymi.

"Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie":

Choć nie zawsze sobie z tego zdajemy sprawę, Zagłada Żydów określa cały dzisiejszy system kultury, wszystkie pytania i dylematy ponowoczesności.

List do uczestników Kongresu Kultury, 2016:

Nie mam wątpliwości, że trwała nasza niezdolność do modernizacji ma źródło w sferze fantazmatycznej, w kulturze przywiązania zbiorowej nieświadomości do bólu, którego źródeł dotykamy z największym trudem, po omacku. Naród, który nie umie istnieć bez cierpienia, musi sam sobie je zadawać. Stąd płyną szokujące sadystyczne fantazje o zmuszaniu kobiet, do rodzenia półmartwych dzieci, stąd rycie w grobach ofiar katastrofy lotniczej, zamach na zabytki przyrody.