Mutura z polskiego: Pisz i mów o tym, co cię poruszyło

Co zrobić, by dobrze wypaść na maturze?
Tworzenie wypowiedzi zarówno na maturze pisemnej, jak i ustnej wymaga zastosowania czterech strategii. Na pewno kluczem do sukcesu jest zrozumienie tematu, dlatego sugerowałabym uczniom, by po przeczytaniu polecenia zdecydowali, który z wyrazów lub które z wyrażeń nazywa to, o czym mają pisać lub mówić. Warto podkreślić te wyrazy. Jeśli maturzysta uświadomi już sobie, o czym ma mówić lub pisać, to niech sprawdzi, do jakiego materiału musi się odwoływać. Na maturze pisemnej przynajmniej jeden tekst źródłowy będzie zamieszczony. Kolejne teksty maturzysta musi wybrać sam.

W jaki sposób je wybrać?
To jest właśnie drugi etap pracy ucznia. W poleceniu znalazła się instrukcja, czy należy odwołać się do tekstu literackiego, czy też tekstu kultury, którym jest tekst literacki, ale też film, obraz, utwór muzyczny czy inne dzieło artystyczne. Proponowałabym uczniowi przeprowadzić prywatną burzę mózgów, zastosować metodę asocjacyjną. W tym celu warto, by wziął brudnopis i wypisał wszystko, co przychodzi mu do głowy. Dzięki temu na kartce pojawią się na pewno teksty, które ucznia w jakiś sposób poruszyły.

Dlaczego to ważne, by maturzysta pisał lub mówił o dziele, które wywołało w nim jakieś emocje?
Takie wypowiedzi są ciekawe, a abiturient ujawnia w nich swoją dojrzałość interpretacyjną i kulturową, zdolność do formułowania własnych sądów i refleksji. Obecnie uczniowie nie muszą skupiać się tylko na tekstach tradycyjnie wpisanych w dydaktykę, co nie znaczy, że teksty kanoniczne nie mogą poruszyć współczesnego nastolatka. Pisząc na przykład o obrazie dzieciństwa w literaturze i innych tekstach kultury, nie musi jednak wyszukiwać przykładów ze szkolnej listy lektur, może sięgnąć po inny tekst, który jest dla niego ważny. Dziś młodzież może wybierać spośród wielu wartościowych współczesnych tekstów kultury, np. wspomnianych filmów. Obraz dzieciństwa znajdujemy np. w filmach „Złodziejka książek”, „Chłopiec w pasiastej koszuli” czy „Życie jest piękne”. Wiem, że poruszają one uczniów i na ich temat chcą się oni wypowiadać. Dzięki takiemu wyborowi wypowiedzi, które uczniowie stworzą na maturze, będą autentyczne. Jeśli natomiast wybiorą dzieła, które nie zrobiły na nich żadnego wrażenia, to będą jedynie reprodukować obiegowe sądy na temat literatury, a nie przedstawiać własne analizy. A sama, jako nauczyciel, mam większą przyjemność z czytania tekstów, w których widać emocjonalne i intelektualne zaangażowanie, niż prac, w których znajduję nie zawsze poprawnie powielane zdania z licznych popularnych opracowań.

Mówiła już Pani o wyrażaniach kluczach i sposobie doboru tekstów źródłowych. Czego dotyczy trzecia maturalna strategia?
To kompozycja. Warto wziąć kartkę i zaplanować wypowiedź. Zdecydować, w jakim porządku przywoła się argumenty. Bo samo użycie zwrotów „po pierwsze”, „po drugie”, „po trzecie” i „podsumowując” nie wystarczy. Porządek musi być zbudowany na jasnej zasadzie kompozycyjnej: przyczynowo-skutkowej, kontrastu, podobieństwa czy jeszcze innej. Pracę ułatwi stworzenie planu wypowiedzi. To pozwoli na usunięcie wątków mało istotnych.

I ostatni element pracy nad wypracowaniem to...
Redakcja tekstu. Jeśli stworzyliśmy dobry plan wypowiedzi, teraz musimy skupić się na pisaniu. Warstwa językowa jest ważnym elementem, który wpływa na ocenę całości. Kilka dni przed maturą można już tylko doradzić, by uczeń na maturze wykorzystał to, czego już się nauczył. Zauważyłam, że uczniowie mają problemy z doborem słownictwa. Aby uniknąć stylu potocznego, wzorują się na publicystycznym, sięgają po inne niż codzienne wyrazy. Niestety jednak często używają tych „mądrych wyrażeń” w złym kontekście czy niepoprawnym połączeniu składniowym. Sugerowałabym więc maturzystom, by nie wprowadzali wyrażeń zbyt wyszukanych, których nie potrafią użyć. Bezpieczniej korzystać z języka polskiego ogólnego.

*prof. UG, dr hab. Aneta Lewińska, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Gdański