Kociewskie śledztwo w sprawie fasoli z orzełkiem! "W czasach zaborów podtrzymywała ducha patriotyzmu"

Wydaje się, że w fasoli nie ma nic ciekawego? Jednak w tym przypadku to tylko pozory. Mamy bowiem wyjątkową fasolę - patriotyczną. Swoją nazwę zawdzięcza niezwykłemu wzorkowi, który możemy dostrzec na nasionku - na białym tle można dopatrzyć się... orzełka w koronie. Sam znak orła nie jest jednolity, można na nim zobaczyć przebarwienia przywodzące na myśl pióra. Orzełek wygląda jak malowany!

- Jesteśmy jedynym państwem na świecie, które ma w historii i kulturze taki symbol - opowiada Piotr Madanecki, który prowadzi kociewskie śledztwo w sprawie fasoli z orzełkiem. - Na fasoli można dostrzec plamki przypominające orzełka. W czasie zaborów był to ważny symbol patriotyzmu. Uprawiano tę fasolę w ukryciu, bo zaborcy szybko zorientowali się, jakie jest prawdziwe znaczenie tego symbolu. Za uprawę tej fasoli groziła wręcz zsyłka na Sybir. Są historyczne doniesienia, że nawet komuś ukradziono nasionka tej fasoli, a żeby je odzyskać, prawowity właściciel ryzykował życie.

Z fasoli orzełkowej robiono różańce albo noszono przy sobie jako coś w rodzaju narodowego talizmanu.

Uprawie rośliny towarzyszyła też tajemnica. Kazimierz Rouppert, botanik, we wspomnieniach opublikowanych w 1923 roku na łamach „Ogrodnika”, pisał: „[…] Będąc małym chłopcem, natknąłem się na Kujawach na ciekawą rzecz, która mnie ogromnie przejęła: w Plebance, opodal znanej miejscowości kąpielowej - Ciechocinka, pokazał całemu towarzystwu, bawiącemu tam na wycieczce, właściciel p. Stanisław Gębczyński całą grządkę fasoli i przyciszonym głosem oświadczył: - To jest polski «szablak z orzełkiem». Dostaliśmy wtedy kilka strąków tej tycznej fasoli i z nabożnem wzruszeniem rozdłubywaliśmy z bratem strąki […]”.
Badacz był dociekliwy i znalazł jeszcze inne miejsca związane z tą rośliną:

„[…] Ciotka moja, Jadwiga Milewska z Rembówka (pod Ciechanowem) zapewniała mnie, że tamtejsza drobna szlachta tradycję polskiej fasoli z orzełkiem przechowywała, a Jerzy Zaleski z Zalesia twierdzi, że tamtejsze włościaństwo fasolę tę zna i uprawia, ale kryło się z nią przed Moskalami, którzy karali za posiadanie ziaren tej fasoli […]”.

Polska fasolka była kojarzona także z powstaniem styczniowym. Rouppert wspominał, że oglądał nasionko z wizerunkiem orła, które znany malarz i badacz historii Stanisław Eliasz-Radzikowski otrzymał od „powstańca z 1863 roku”.

Niestety, po okresie zaborów odmiana tej fasoli zanikła. Kiedyś prawdopodobnie wyglądała inaczej - na bordowej fasolce można było zobaczyć bowiem białego orzełka.

- Fasola powoli znikała z pól i zagonów, aż wreszcie zupełnie o niej zapomniano - przyznaje Piotr Madanecki. - Jakiś czas temu zaczęto ponowne poszukiwania tej odmiany i w końcu ją zarejestrowano jako polską fasolę z orzełkiem lub jako fasolę niepodległości.

Pan Piotr nadal poszukuje wszelkich informacji na temat tej wyjątkowej rośliny.

- Przeszukując stare archiwa, mój kolega znalazł, a potem przesłał mi, pewien artykuł o tej fasoli. Okazało się, że być może ta odmiana, która jest obecnie promowana, wcale nie jest tą najstarszą albo mogło występować kilka odmian fasoli z orzełkiem. To jest bardzo ciekawe, botaniczne śledztwo. Wydaje mi się, że ta druga odmiana uległa zapomnieniu i być może całkowicie wyginęła. Ciągle prowadzę poszukiwania i może kiedyś uda się ją gdzieś znaleźć. Może poza granicami naszego kraju - marzy pan Piotr.

A jak zdobyć nasiona „fasoli niepodległości”? Dziś można po prostu kupić fasolę białą z czerwonym orzełkiem przez internet. Można ją znaleźć na aukcjach internetowych, choć nie jest szczególnie popularna. Za 100 gramów suchego ziarna zapłacimy około 15 zł. Właśnie ta odmiana została zarejestrowana w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi i wpisana na listę produktów tradycyjnych i funkcjonuje pod nazwami „polska fasola z orzełkiem” lub „fasola niepodległości”. Jej nasiona są gładkie, śliskie i podłużne; białe z charakterystycznym ciemnobordowym znakiem po stronie brzusznej w kształcie orła w koronie. Czasami niektóre nasiona mają ponad „koroną” dodatkowo podłużną kreskę.

Fasola z orzełkiem jest odmianą karłową, która nie wymaga żadnych podpór, bowiem nie wytwarza pnących pędów. Dlatego w czasie zaborów łatwo można było ją ukryć, sadząc m.in. między ziemniakami czy innymi uprawami. Wysiewa się ją wprost do gruntu, tak jak inne fasole.

Podczas zakupów warto zwrócić uwagę na dokładnie tę odmianę. Bowiem wśród licznych odmian jest także fasola „orzełek”. Choć nazywa się bardzo podobnie, to jednak z wyglądu nie jest tak fantastyczna, jak fasola patriotyczna. Jej nasiona są tylko bordowo-białe, bez konkretnego wzoru.

Tak, jak to było dawniej, tak i dziś nasionka fasoli są przekazywane z rąk do rąk. Mimo dziejowej zawieruchy udało się jej przetrwać do dziś. Wygląda na to, że ta roślina nie może być trudna w uprawie.

- Nasionka fasoli dostałam od koleżanki - opowiada Barbara Czarnowska, która ma ogródek działkowy pod Starogardem Gdańskim. - Wcześniej nie słyszałam o tej fasolce. Jej uprawa nie jest skomplikowana. Nie mam zbyt żyznej gleby, ale bez problemu wzrasta. Wydała duży plon. Nie spodziewałam się, że orzełek będzie tak wyraźny.

A jak smakuje fasolka z orzełkiem? Podobno kremowo i delikatnie. Przed ugotowaniem fasolę należy moczyć w zimnej wodzie, najlepiej całą noc. W trakcie gotowania charakterystyczny znak orzełka nie znika, staje się tylko nieco mniej wyraźny.

CZYTAJ TAKŻE: Święta na Kaszubach. Dlaczego jeden z opłatków był i jest różowy?

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl!