Rejsy po gospodarce. Czy może być nas więcej?

W demografii jest znacznie mniej niespodzianek i zaskoczeń niż w gospodarce. Jeśli pominiemy kataklizmy i wojny, to przyszłość można w tym zakresie prognozować z dużym prawdopodobieństwem.

Spadek zaludnienia nie jest sam w sobie wielkim zagrożeniem. Przyszłe kłopoty wynikać będą z faktu zmian struktury wieku. Bardzo pozytywnemu trendowi wydłużania się życia, towarzyszy bardzo niski poziom dzietności kobiet i w konsekwencji niska liczba urodzin.

Przy okazji dyskusji o wieku emerytalnym, eksperci zwracali na to wielokrotnie uwagę. Nie można się łudzić, że rozwiązania (socjalne, w tym emerytalne) wprowadzane w zupełnie odmiennych warunkach demograficznych będą działać w przyszłości. Trudno się nam z tym pogodzić, ale fakty trzeba respektować, a nie zamykać na nie oczy.

W okresie powojennego boomu demograficznego (koniec lat 40. i lata 50. XX wieku) rodziło się w Polsce rocznie ponad 700 tysięcy dzieci. W szczytowym 1955 roku przyszło ich na świat prawie 794 tys. To rekord. W latach 60. urodzeń było mniej - poniżej 600 tysięcy co rok. Dołek przyniósł rok 1967 - 521 tys. Lata 70. to odbicie w górę (echo powojennego wyżu). Roczna liczba urodzin ponownie przekroczyła 600 tys. Stan wojenny wywindował ją jeszcze wyżej, do ponad 700 tys. W kolejnej dekadzie, już w innej rzeczywistości politycznej, trend był wyraźnie spadkowy. Na koniec wieku urodziło się nas zaledwie 368 tys., a potem przez kilka lat było jeszcze gorzej. Dotychczasowe dno osiągnęliśmy w 2003 roku (351 tys. - 44 proc. tego, co było w 1955 roku). Po lekkim wzroście do 2009 roku (418 tys.) zaczyna się kolejna jazda w dół - poniżej 390 tys. w 2011 i w 2012 r.

Warto też zauważyć, że w 1955 roku było nas łącznie 27,6 mln, teraz - 38,5 mln. W latach 50. zawierano rocznie około 260 tys. małżeństw; obecnie niewiele ponad 200 tys. Oczywiście, coraz więcej dzieci rodzi się w związkach nieformalnych, ale twardym faktem jest, że przeciętna kobieta rodzi teraz w Polsce 1,5 dziecka. Bardzo mało, bo dla utrzymania stałej liczby ludności tzw. współczynnik dzietności kobiet powinien wynosić 2,1.

Trendy obserwowane w Polsce są typowe, szczególnie w zakresie spadającej dzietności. To zjawisko obserwujemy w całym świecie, bez względu na kulturę, religię, poziom rozwoju. Kierunek jest taki sam, różne są ich tempa. Postęp w medycynie, ogromny wzrost wydajności pracy i poziomu życia, rozwój antykoncepcji - to tylko najważniejsze przyczyny.

Czy możliwe jest odwrócenie tych trendów przez politykę prorodzinną? Efekty różnorakich działań podejmowanych w rozmaitych krajach nie są wielkie. Demografowie też są chyba coraz bardziej sceptyczni. Może dopiero spektakularne załamanie systemów emerytalnych zmieni postawy młodych ludzi? Może dopiero, gdy poczują ciężar obciążeń wynikających z opieki nad pokoleniami swoich rodziców i dziadków, dojdą do wniosku, że w ich własnym interesie należy mieć więcej dzieci. Czy ten przymus ekonomiczny zadziała, tak jak niegdyś, gdy od liczby dzieci (tych, które przeżyły) zależała przyszłość każdej rodziny?