Z jakiego okresu pochodzą najstarsze relikty żeglugi na Wiśle?
Najstarszymi łodziami wiślanymi były dłubanki, będące czółnami wydrążonymi z jednego pnia dębu. Dotychczas odkryto przypadkowo kilkanaście takich czółen, które dziś znajdują się w rozmaitych muzeach. Pochodzą one z różnych okresów. W zbiorach naszego muzeum posiadamy dłubankę z epoki brązu, datowaną na rok 1220 przed naszą erą. Odkryto ją w Pińczowie nad Nidą, będąca jednak dopływem Wisły. Zatem podobne łodzie mogły pływać także po królowej polskich rzek. Czółno z Pińczowa miało prostokątny przekrój, co wskazuje, że mogło być łączone w rodzaj tratwy z podobnymi, posiadało na rufie stanowisko dla człowieka sterującego nim za pomocą tyczki odpychanej od dna i mogły przewozić na trasach lokalnych towary o masie około kilkuset kilogramów.
Jak rozwijała się żegluga na Wiśle w następnych epokach historycznych w świetle badań archeologicznych?
Reliktem żeglugi wiślanej z czasów średniowiecza jest duże czółno odnalezione w rejonie miejscowości Nowa Cerkiew, datowane na lata 60. X stulecia, czyli z okresu początkującego państwowość polską. Ono również trafiło do naszych zbiorów. Takimi łodziami można było spławiać spore ładunki. Wśród odnajdowanych nad Wisłą i jej dopływami dłubanek są też długie, 10 - metrowe i wąskie czółna o niskich burtach, które najprawdopodobniej służyły celom militarnym, a nie - transportowym. Tymi szybkimi łodziami mogły przemieszczać się grupy zbrojnych, dokonujących napadów na sąsiednie grody, zlokalizowane zwykle nad rzekami czy jeziorami. Zatem na obszarze dorzecza Wisły odnajdujemy zarówno średniowieczne dłubanki towarowe, jak i czółna umożliwiające prowadzenie działań wojennych. Korzystanie z nich w wiekach średnich wynikało z dogodności śródlądowych szlaków wodnych, jako dróg komunikacyjnych.
Dłubanki dały początek łodziom i statkom rzecznym o klepkowym poszyciu kadłubów, większych i ładowniejszych oraz pozwalających na wykorzystywanie efektywniejszych rodzajów napędów - wiosłowego i żaglowego. Kiedy takie łodzie pojawiły się na Wiśle?
Dowodem na przekształcanie dłubanek w łodzie o klepkowym poszyciu i rozwoju szkutnictwa jest odnalezione w 1896 roku w Gdańsku, przy bastionie Miś, bardzo duże czółno z okresu wczesnego średniowiecza. Miało ono już dobudowane dwa pasy poszycia. Niestety, zostało zniszczone w czasie ostatniej wojny i dzisiaj stanowi tylko przedmiot spekulacji naukowych, dotyczących jego konstrukcji i przeznaczenia.
Kiedy więc zaczęła się regularna i długodystansowa, a nie jedynie lokalna, żegluga towarowa na Wiśle?
Wszystko wskazuje na to, że w okresie rozpoczęcia funkcjonowania państwa piastowskiego, czyli w drugiej połowie X wieku. Jego ekspansja wiązała się z wykorzystaniem Wisły i Odry jako szlaków komunikacyjnych oraz handlowych. Zapewne pierwsi władcy naszego kraju, którzy podporządkowali sobie Pomorze z Gdańskiem, chcieli czerpać profity z żeglugi na Wiśle, którą przewożono towary, głównie skóry i futra oraz produkty leśne przeznaczone na eksport. Niestety nie mamy reliktów archeologicznych z tego okresu i musimy opierać się na przekazach historycznych, dotyczących wyprawy świętego Wojciecha. Wynika z nich, że Bolesław Chrobry wyprawił na misję do Prusów tego biskupa praskiego łodzią z 30 zbrojnymi. Bolesław dysponował więc już statkami żaglowo - wiosłowymi o długości około 16 metrów. Były one odpowiednikami skandynawskich okrętów zwanych snekkami. Wrak podobnej łodzi odkryto na dnie Zatoki Puckiej, w pobliżu Pucka.
Czy są inne dowody na rozwój żeglugi i szkutnictwa nad Wisłą w okresie panowania Piastów?
Pochodzą one z XII i XIII stulecia. Są to informacje pośrednie. Nad Wisłą funkcjonowały wsie służebne o nazwach Korabniki, jedna z nich w pobliżu Płocka. Ich mieszkańcy byli zobowiązani do budowania łodzi dla władców.
W XIV wieku obszar ujściowy Wisły i Gdańsk opanowało państwo krzyżackie. Jakie były tego następstwa, gdy chodzi o żeglugę?
W okresie tym odnotowujemy ożywienie żeglugi. Krzyżacy wykorzystywali szczególnie port gdański do pośredniczenia w zyskownym handlu. Towary przywożone Wisłą trafiały na statki zachodnioeuropejskie. Odkryty na dnie Zatoki Gdańskiej w latach 70. ubiegłego stulecia wrak żaglowego frachtowca z końca XIV wieku z ładunkiem, nazwanego "miedziowcem", umożliwił poznanie towarów jakie spławiano Wisłą i wywożono z Gdańska. Były to węgierska miedź w plastrach, żelazo i produkty leśne.
Złoty okres żeglugi na Wiśle przypada na wieki od XV do XVIII. Jego kres przyniosły rozbiory Polski. Jakie relikty archeologiczne obrazują rozkwit handlu wiślanego gdy do Gdańska spływały szkuty czy galary z ładunkami zbóż i tratwy zbite z bali dębowych lub sosnowych?
Rozwój żeglugi wiślanej nastąpił po wojnie trzynastoletniej, zakończonej w 1466 roku i odzyskaniu Gdańska przez Rzeczpospolitą. Nie odkryto wielu wraków statków wiślanych. Stąd znaleziskiem cennym był dobrze zachowany wrak szkuty z Czerska, dużego, 30 - metrowego rzecznego statku żaglowo - wiosłowego z XV stulecia. Przebadaliśmy go w 2009 roku. Szkutami przewożono do XVIII wieku zboża. Na dnie Martwej Wisły, w rejonie Gdańska Stogów, przed sześciu laty podczas badań ratunkowych odnaleźliśmy fragmenty najpierw pierwszego wraka, a potem kolejnych czterech różnych statków rzecznych z XVIII wieku. Są to między innymi szkuta i burdyna. Takie nagromadzenie wraków w jednym miejscu skłania nas do przypuszczenia, że mogły być one elementami mostu, zbudowanego w okresie oblężenia w marcu 1734 roku Gdańska przez wojska rosyjskie.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
