Po drugie: Autostrada wodna na Wiśle. Dolna Wisła ważna dla całego kraju

Zastosowanie typowej regulacji rzek na całej jej długości dla uzyskania celu żeglugowego będzie bardzo trudne i kosztowne. Dlatego też konieczne jest, moim zdaniem, poszukiwanie rozwiązań, które spełniać będą również inne cele gospodarki wodnej, takie jak zaopatrzenie w wodę, produkcja energii elektrycznej, ochrona przeciwpowodziowa czy rozwój turystyki i rekreacji wodnej. Osiągnięciu tych celów służyć może zabudowa rzeki kaskadą stopni piętrzących. Aby lepiej zrozumieć tę ideę, konieczne jest choćby skrótowe przedstawienie stanu dolnej Wisły i jej zlewni.

Dolna Wisła pod względem hydrograficznym to odcinek rzeki o długości 391 km, od ujścia Narwi do ujścia Wisły do morza. Można jednak przyjąć, że do zlewni dolnej Wisły można również włączyć aglomerację warszawską położoną przy ujściu Narwi i połączoną kanałem Żerańskim z Zalewem Zegrzyńskim.
Nad dolną Wisłą położonych jest wiele ważnych ośrodków miejskich i przemysłowych (Płock, Włocławek, Toruń, Bydgoszcz, Grudziądz, Tczew, Elbląg i Gdańsk).

Na terenie Kujaw znajdują się żyzne gleby, a jednocześnie obszar ten charakteryzuje się najniższymi opadami w Polsce. Szczególną rolę pełni teren delty Wisły z Żuławami, stanowiący ważny obszar gospodarki rolnej. Można przyjąć, że na południowym krańcu dolnej Wisły znajduje się centrum Polski ze stolicą Warszawą, a na północnym krańcu Zatoka Gdańska z bardzo ważnym portem Gdańsk oraz Zalew Wiślany z portem Elbląg. Połączenie transportowe tych ośrodków ma bardzo istotne znaczenie gospodarcze i społeczne. Cała dolna Wisła stanowi ważny korytarz ekologiczny i (z wyjątkiem zbiornika Włocławek) objęta jest programem Natura 2000.

Dolna Wisła jest bardzo zróżnicowana, a jednocześnie zdegradowana. Około 90-km długości odcinek od ujścia Narwi (km 550) do zbiornika Włocławek jest zbliżony do stanu naturalnego, z nielicznymi budowlami regulacyjnymi.
Dalej rozciąga się około 50-km długości zbiornik Włocławek, utworzony przez wybudowanie w 1970 roku stopnia Włocławek (km 675).

Na odcinku tym mamy drogę wodną klasy Va. Elektrownia wodna Włocławek, pracując obecnie tylko przepływowo, wytwarza średnio 730 GWh energii elektrycznej rocznie. Poniżej stopnia rozciąga się około 40-km długości odcinek Wisły o znacznej erozji koryta, spowodowanej brakiem następnego stopnia poniżej.

Pod koniec XVIII w. część dolnej Wisły znajdująca się na obszarze byłego zaboru pruskiego, to jest od miejscowości Silno (km 718) do morza, została uregulowana dla celów żeglugowych. Dziś na tym odcinku mamy tylko klasę II i III, bowiem wiele budowli regulacyjnych uległo zniszczeniu. Poważny problem stanowi samo ujście Wisły do Zatoki Gdańskiej, wymagające częstych ingerencji hydrotechnicznych. Ujście to zostało zmodyfikowane w 1895 roku, przez wykonanie tzw. przekopu.
Dolna Wisła przedstawia poważne zagrożenie powodziowe, przy czym są to głównie powodzie o charakterze zatorowym, występujące na początku okresu zimowego, w czasie tworzenia się pokrywy lodowej lub w okresie wiosennego spływu lodów.
Jedynym skutecznym zabezpieczeniem przed powodziami zatorowymi jest sprawne wykorzystanie lodołamaczy, które do skutecznej działalności wymagają odpowiedniej głębokości około 2 m.

Warto podkreślić, że na odcinku dolnej Wisły skupione jest około 50 proc. całego potencjału hydroenergetycznego Polski, który obecnie jest wykorzystywany tylko w około 12 proc.
Zaraz po drugiej wojnie światowej wraz z pierwszym planem gospodarki wodnej w Polsce powstała koncepcja Kaskady Dolnej Wisły. Polegała ona na budowie ośmiu stopni wodnych niskiego spadu od Wyszogrodu do Tczewa.

Dziś w ramach tej koncepcji funkcjonuje jedynie stopień Włocławek. Stopnie te miały tworzyć system zbiorników przepływowych z elektrowniami wodnymi, śluzami żeglugowymi i przepławkami dla ryb.
Dziś, rozpatrując problem żeglugi na dolnej Wiśle, celowy jest powrót do koncepcji kaskady, która zapewnia kompleksowe rozwiązanie problemów wodnych na odcinku dolnej Wisły.