Mózg: jak działa ludzkie "centrum dowodzenia"?
Jeśli do tej pory niewiele zastanawialiście się nad funkcjonowaniem swojego mózgu, warto to niedopatrzenie nadrobić. Ciekawie o budowie ludzkiego „centrum dowodzenia” opowiada Urszula Dąbrowska, autorka „Podcastu o mózgu” i biolożka.
Najstarsza część to mózg gadzi: móżdżek i pień mózgu. Młodsza, czyli mózg ssaczy, to układ limbiczny. Najmłodsza ewolucyjnie i najbardziej rozwinięta jest kora mózgowa, zwana też korą nową, która leży jak wielki pofałdowany beret na tych starszych częściach. Kora mózgowa dzieli się na dwie połowy: prawą i lewą, a każda z tych połówek składa się z czterech płatów. To właśnie płaty czołowe. My natomiast chcemy się skupić na przedniej ich części, czyli płatach przedczołowych. W przeciwieństwie do reszty mózgu, kora przedczołowa osiąga dojrzałość dopiero w połowie trzeciej dekady życia. Niestety, płaty czołowe są bardzo chimeryczne: nie tylko niedojrzałe potrafią komplikować nam życie. Im jesteśmy starsi, tym gorzej działają, dlatego starsze osoby często mają problemy z kontrolą emocji i oceną sytuacji. Ale nie trzeba się starzeć, żeby nasza kora przedczołowa działała słabo: wystarczy być chorym, niewyspanym czy głodnym. Naturalnym procesom nie sposób zapobiec, ale możemy zadbać, aby nasz mózg miał optymalne warunki do funkcjonowania. Jak to zrobić?
Jak dbać o mózg?
Odpowiedź na to pytanie nie jest wiedzą tajemną. Regularna aktywność umysłowa, taka jak nauka nowych umiejętności, czytanie, rozwiązywanie zagadek, granie w planszówki czy uczenie się języków obcych, może utrzymać zdolności poznawcze na wysokim poziomie przez całe życie. Warto stymulować mózg na co dzień i nie popadać w rutynę. Spróbujmy raz wrócić z pracy nową trasą, albo chociaż wyszorujmy tego wieczora zęby trzymając szczoteczkę lewą ręką, jeśli zwykle robimy to prawą. No i obserwujmy, jak zmienia się współczesny świat, bo on nam lenistwa i stagnacji nie wybaczy.
Mózg: co mu służy, a czego trzeba unikać?
Dieta jest również bardzo ważna, a jak można się domyśleć, jadłospis złożony ze śmieciowego jedzenia na błyskotliwość umysłu ani dobrostan całego ciała dobrze nie wpływa. Mózg potrzebuje odpowiedniej ilości składników odżywczych.
Pamiętajmy o nawodnieniu. Brak wody w mózgu objawia się się spadkiem koncentracji, a w konsekwencji efektywności. Nawet niewielkie odwodnienie może prowadzić do pogorszenia pamięci i innych funkcji poznawczych. Ważny jest sen. Kiedy zarywamy noc, następnego dnia jesteśmy kompletnie rozbici i trudno nam się myśli. Nic dziwnego, bo sen umożliwia regenerację psychofizyczną, np. poprawia jakość zapamiętanych informacji, wzmacnia kreatywność.
Regularna aktywność fizyczna również wpływa na nasz proces myślenia i w dodatku zapobiega degeneracji mózgu związanej z wiekiem. Ćwiczenia wspierają zdrowie mózgu poprzez poprawę krążenia krwi, zmniejszenie stresu, co jest bardzo ważne, bo stres, zwłaszcza ten długotrwały, potrafi mózg wręcz zdemolować, prowadząc do zaburzeń nastroju i zwiększonego ryzyka wielu chorób. Poza tym bardzo źle działają na niego (jak i na całe ciało) używki. Nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów, narkotyki mogą negatywnie wpływać na mózg, prowadząc do uszkodzeń neuronów i zaburzeń funkcji poznawczych.
Technologia. Tak czy nie? To zależy
A co z wpływem technologii na mózg? Trudno o jednoznaczną odpowiedź. Tematem zajął się m.in. Anders Hansen w książce „Wyloguj swój mózg. Jak zadbać o swój mózg w dobie nowych technologii”. Książka Hansena, szwedzkiego lekarza, specjalisty w dziedzinie psychiatrii w Instytucie Karolinska w przystępny sposób odpowiada na wiele pytań: jak korzystać z najnowszych aplikacji, by służyły naszemu dobru i nie były źródłem frustracji czy lęku; dlaczego korzystanie z Instagrama uruchamia w mózgu te same obszary, co niegdyś polowanie na dzikie zwierzęta; na czym polega cyfrowa zazdrość i czy internet może pozbawić nas empatii? Znajdziemy tu wiele odpowiedzi i jeszcze więcej informacji. Na przykład takie, że dotykamy telefonu 2600 razy dziennie oraz niepokoimy się, jeśli go nie ma w zasięgu wzroku. Tak działa dopamina, która pobudza układ nagrody.
Co wiesz o neuroprzekaźnikach?
Dopamina jest związkiem chemicznym, który naturalnie występuje w naszym organizmie. Odpowiada, m. in. za prawidłowe napięcie mięśniowe i koordynację ruchów. Poza tym stymuluje pracę układu limbicznego, który decyduje o emocjach i motywuje nas do działania, usprawnia procesy zapamiętywania oraz poprawia zdolność koncentracji. Dzięki dopaminie „budzi” się wspomniany wyżej tzw. układ nagrody. Na nasz układ nerwowy wpływa też inny neuroprzekaźnik - serotonina, która pomaga utrzymać stabilny stan emocjonalny i redukuje niepokój. Jej niedobór zaburza nastrój i sen, obniża samoocenę i zwiększa zapotrzebowanie na cukier.
Niemal każdy z nas słyszał o endorfinach. To prawdziwe hormony szczęścia - podnoszą nastrój, ponieważ ich budowa jest nieco zbliżona do morfiny. Nie oznacza to jednak, że możemy się uzależnić od endorfin, bo te dość szybko się rozpadają. Zmniejszają odczuwanie bólu i redukują poziom doświadczanego przez organizm stresu. Jak je przywołać? Wystarczy trening, chociaż rodzaj aktywności fizycznej to sprawa indywidualna. A na koniec krótko o oksytocynie, która wiąże się nie tylko z porodem. Hormon ten określany jest czasami jako „hormon miłości”, ponieważ jej poziom wzrasta podczas przytulania i orgazmu.
Nie stać nas, żeby się nie uczyć
Przyznacie, że w ostatnich latach nasze życie przyspiesza. Mamy za sobą pandemię Covidu-19 i związany z tym błyskawiczny proces cyfryzacji, trwa wojna w Ukrainie, coraz więcej mówi się o ekspansji sztucznej inteligencji. Życie sprzed zaledwie pięciu lat to już trochę historia, a niektóre książki naukowe szybko przestają być aktualne. Pojawiają się nowe technologie, zawody, a inne znikają. Skończyłeś szkołę, studia, jesteś na emeryturze i uważasz, że nie dla ciebie już nauka? To mit - równie nieprawdziwy, co szkodliwy. Uczymy się niezależnie od wieku. Zwłaszcza teraz. Niestrudzenie przekonują nas o tym naukowcy. Alice Latimier specjalizująca się w nauce o mózgu, ze szczególnym uwzględnieniem psychologii poznawczej i nauki szkolnej z użyciem narzędzi świata cyfrowego, pisze w tekście na portalu wszystkoconajwazniejsze.pl: „Mózg może się uczyć w każdym wieku. Uczenie się jest dynamicznym procesem poznawczym, który przebiega w dwóch etapach: najpierw następuje pozyskanie nowej informacji, a później, jej zmagazynowanie w pamięci. Gdy się uczymy, plastyczność mózgu pozwala na jego ciągłe modelowanie. Ten mechanizm jest nie tylko stosunkowo szybki, ale też odwracalny. Nasz mózg jest w stanie ciągle się dostosowywać i zmieniać pod wpływem naszych doświadczeń, od najmłodszych lat do starości”.
Nie ignoruj młodości
A jeśli już mówimy o nauce w każdym wieku, warto pamiętać, że ludzie to istoty społeczne i możemy uczyć się od siebie nawzajem. Starsi z młodszymi mogą dzielić się doświadczeniem, a to naprawdę jest wiedza, którą czerpiemy z życia. Z kolei w świat technologii, analogowych dorosłych mogą wprowadzić ludzie młodzi, cyfrowi tubylcy. Zgodnie z tym, co napisał w jednym z artykułów w „Newsweeku” Przemysław Staroń, psycholog, kulturoznawca, wykładowca Uniwersytetu SWPS w Sopocie, przychodzi moment u dorosłych „kiedy przewartościują swoje życie, odrzucają schematy narzucane przez społeczeństwo i przeżywając drugą młodość, wracają do autentyczności adolescencji”.
Pytanie tylko, czy będą gotowi na weryfikację dotychczasowych sukcesów? Nie jest to łatwe, ale potrzebne dla dalszego rozwoju.
Aby zadbać o dobrostan mózgu, wystarczy zadbać o siebie. O tym warto pamiętać przy okazji obchodzonego 18 marca Europejskiego Dnia Mózgu czy Światowego Tygodnia Mózgu, który obchodziły uczelnie.
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl!
Polski smog najbardziej szkodzi kobietom!
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
Dzieje się w Polsce i na świecie – czytaj na i.pl
- Oddano hołd ofiarom Zbrodni Katyńskiej. Złożono wieniec na grobie Kazimierza Sabbata
- Szef MSZ: Albo Rosja zostanie pokonana, albo będzie stała u naszych granic
- Lecisz do Londynu? Uważaj. Na słynnym lotnisku rozpoczynają się strajki
- Niedziela była wspaniała. A jaki będzie poniedziałek? Sprawdź prognozę pogody